6 Şubat 2023’te meydana gelen ve Türkiye’nin 10 ilini etkileyen Kahramanmaraş depremi sonrası her depremde olduğu gibi “deprem vergileri nerede?” Soru sorunun dışında değil.
Bu yazıda beyin sarsıntısı vergilerine ne olduğunu inceleyelim.
Nedir bu deprem vergileri?
Öncelikle şunu söylemek gerekir ki, doğrudan deprem vergisi ya da deprem vergileri adına vergiler yok. Devlet gelirlerinin %15’inin toplandığı bölgede 17.08.1999 tarihinde yaşanan Marmara Şoku yaşanınca büyük bir mali açık ortaya çıkıyor. Sonuç olarak hükümet, bölgedeki yıkımı ortadan kaldıracak ve hayatın bir an önce normale dönmesini sağlayacak finansman ihtiyacını karşılamak için altı yeni vergi çıkarıyor. Bu vergilerden; Ek gelir vergisi, ek kurumlar vergisi, ek emlak vergisi, ek motorlu taşıtlar vergisi bir defada tahsil edilir. 2003 yılı sonuna kadar özel bağlantı vergisi ve özel işlem vergisi uygulanmaktadır.
Baht oyunlarının oynanmasından kaynaklanan özel temas vergisi ve özel işlem vergisinin uygulama sürelerinin 2003 yılı sonunda sona ermesi nedeniyle, bu vergiler 2004 yılından itibaren “özel iletişim vergisi” ve “şans oyunları vergisi” adı altında toplanmaya başlanmıştır. .
Günümüzde başta siyasetçiler olmak üzere toplumun büyük bir kısmı tarafından deprem vergisi olarak adlandırılan ve tartışılan vergi, geçmişten bu yana aynı adla yürürlükte olduğundan “Özel İletişim Vergisi” olarak anılmaktadır. Ancak fal oyunlarının vergisi bu kapsamda değerlendirilmelidir. Çünkü özel işlem vergisi kaldırılmadan baht oyunları vergiye çevriliyor.
Deprem vergilerinden ne kadar gelir elde edildi?
Yürürlüğe girdiği 1999 yılından kaldırıldığı 2003 yılına kadar depremin ardından hızla çıkarılan altı vergiden elde edilen miktar 5.5 milyar TL’ye yakın. Deprem için bütçe harcaması yaklaşık 287 milyon TL. Depremle ilgili toplam harcamalar (bütçe dışı fon giderleri, bağış ve yardımlar, dış krediler vb.) yaklaşık 445 milyon TL’dir.
1999’dan 2022 sonuna kadar, bugün hala uygulanan özel bağlantı vergisi ve fal oyunu vergisinden elde edilen toplam gelir yaklaşık 120 milyar TL’dir.
Deprem vergileri nereye harcanıyor?
Bütçe istatistikleri beyin sarsıntısı için yapılan harcama fiyatlarını içermesine rağmen, bu harcamaların içeriği hakkında rastgele bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak 2012’de cevaplanan bir soru önergesi, harcamaların içeriği hakkında bilgi içeriyor. Teklifte; Depreme hazırlık çalışmaları kapsamında çok sayıda projenin yürütüldüğü ve depremden en çok etkilenen illerde gerekli kamulaştırmaların yapılarak 43 bin 53 konutun hak sahiplerine teslim edildiği belirtildi. Yine depremden etkilenen illerde orta hasarlı ev ve işyerlerinin güçlendirilmesi kapsamında toplam 377.518.800 TL, bu il ve köylerde yerleşenlere yardım kapsamında 11.703.900 TL ödendiği de belirtildi. ve afet bölgesinde ev almak isteyenlere 225.000.000 TL kredi verildi.
2011’deki Van Depremi’nin ardından deprem vergileri nereye harcandı sorusu dönemin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’e sorulduğunda; Şimşek; Duble yollara gidiyor, demiryollarına gidiyor, havayollarına, çiftçimize, eğitime gidiyor diye cevap veriyor.
Deprem vergileri neden depreme harcanamıyor?
Deprem için toplanan tüm vergiler neden depreme harcanmadı sorusu akla gelebilir. Bunun iki ana nedeni var. Birincisi bütçede geçerli olan “tahsisten arındırma” unsurudur. Bu ilke, deprem vergilerinden elde edilen gelirlerin doğrudan depremle ilgili harcamaların finansmanına aktarılmasını engellemektedir. Bu nedenle tüm vergilerde olduğu gibi bu vergilerden elde edilen gelirler bütçeye gelir kaydedilmekte ve harcamaların gerektirdiği ölçüde kullanılmaktadır.
İkincisi, bu vergilerin 2003 yılı sonuna kadar sadece sarsıntı giderlerini finanse etmek için değil, aynı zamanda o dönemde uygulanan ekonomik istikrar programını desteklemek için de yürürlüğe girmesidir. Bu nedenle bu vergilerden elde edilecek gelirlerin tamamının beyin sarsıntısı giderlerinin finansmanında kullanılacağı beklentisi, düzenlemenin amacı açısından yanlış bir beklenti oluşturmaktadır.
2003 yılından sonra özel bağlantı vergisi ve şans oyunu vergisinin kalıcı hale getirilmesinin gerekçelerine gelince; telekomünikasyon hizmetlerinin vergilendirilmesi ve bahis ve baht oyunlarının vergi kapsamından çıkarılmasının önlenmesi gösterilmiştir. Bu nedenle 2003 yılından sonra bu vergilerden elde edilen gelirlerin beyin sarsıntısına harcandığı söylenemez.
Peki ne yapmalı?
Deprem gibi olası bir afete hazır bir yapı oluşturmak için depreme özel finansman kaynakları oluşturmak en doğrusudur. Bu açıdan ihtiyaç duyulan kaynak türü, depremin finansmanı için özel amaçla toplanacak ve gerektiğinde kullanılacak bir kaynak olan deprem fonu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ancak Türkiye’nin fon raporu kötü. Özal’ın ANAP iktidarındaki bürokratik aksaklıkların ve yol açtığı sorunların aşılarak süreçlerin hızlandırılması amacıyla kurulan sandıkların sayısının artması ve birçoğunun tasfiye edilmesi sarsıntı sandığının daha da büyümesine neden oluyor. şüpheyle yaklaştı.
Ancak başarılı uygulamalar da var. Örneğin Japonlar, 2011 depreminden sonra, harcamaların finansmanının emeklilik fonları ile finanse edilmesi gerektiğinden ve çocuklu ailelere yapılan yardımları artırmak için ayrılan paradan sonra, afet sonrası analiz üretmenin beyhudeliğini anladıklarını belirtmişlerdir. , ‘Özel Afete Hazırlık Fonu’na çözüm üretmenin beyhudeliğini gördüklerini belirtti.
Özetle şok için kullanılacak bir gelir yaratmak istiyorsak fon başvurusu en doğru analizdir. “Deprem vergileri nerede?” sorusunu sormaya devam etmemiz kaçınılmaz görünüyor.
Betül HAYRULLAHOĞLU
